Το επιστημονικό συνέδριο
Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας διοργάνωσε επιστημονικό συνέδριο με θέμα «Αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών και Εκπαίδευση», στο Βόλο στις 2 – 4 Δεκεμβρίου 2022.
Το θεματικό συμπόσιο
Στο πλαίσιο του συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε θεματικό συμπόσιο με τίτλο “Όψεις της γλωσσικής εκπαίδευσης ατόμων με μεταναστευτικό και προσφυγικό υπόβαθρο”.
Θεωρητική αφετηρία του συμποσίου αποτέλεσε η διαπίστωση πως η γλωσσική εκπαίδευση, είτε μιλάμε για γλωσσικά περιθωριοποιημένες ομάδες είτε ευρύτερα, διαμορφώνεται ως σύνθεση γλωσσικής πολιτικής (Shohamy, 2006), περιρρέουσας γλωσσικής ιδεολογίας (Μότσιου και συν., 2021) και πρακτικών και στάσεων που αναδύονται τοπικά (Tudor, 2001∙ van Lier, 2004).
Το θεματικό αυτό συμπόσιο, λοιπόν, επιχείρησε να περιγράψει τις πτυχές που συνδιαμορφώνουν τη γλωσσική εκπαίδευση των ατόμων με μεταναστευτικό ή / και προσφυγικό υπόβαθρο στην Ελλάδα, υιοθετώντας με μια σφαιρική ή «οικολογική», κατά Bateson (1972/1999), οπτική. Έγινε ακόμη προσπάθεια περιγραφής των τρόπων με τον οποίο οι πτυχές αυτές αλληλοδιαμορφώνονται και συνθέτουν τελικά τη γλωσσική εκπαίδευση.
Οι μελέτες που παρουσιάστηκαν (βλ. παρακάτω) διεξήχθησαν σε σημεία επαφής και μεταιχμιακές περιόδους που συνδέονται με έντονη εσωτερική αναζήτηση (π.χ. την έναρξη της διδακτικής σταδιοδρομίας, τις πρώτες εμπειρίες στη νέα χώρα, την πρώτη επαφή με μαθητές που έχουν μεταναστευτικό υπόβαθρο, τις απαρχές την ενηλικίωσης), και αξιοποίησαν τον αναστοχασμό και την αφηγηματικότητα για να αναδείξουν τη βιωματική εμπειρία εκπαιδευτικών και μαθητών/μαθητριών.
Μέσα από τις μαρτυρίες των συμμετεχόντων και συμμετεχουσών, παρουσιάστηκαν ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη δεσπόζουσα γλωσσική ιδεολογία (Μόσχονας, 2005) και την ανάδυση μετα-εθνικού λόγου (Αρχάκης, 2020), με την ανάδειξη σύνθετων και υβριδικών γλωσσικών ταυτοτήτων (Norton, 2013), με την πολυγλωσσία και τις πρακτικές μέσα από τις οποίες αυτή πραγματώνεται (García & Li Wei, 2017), και με το ρόλο των εκπαιδευτικών που διδάσκουν γλώσσα σε ένα ρευστό πλέον εκπαιδευτικό και γλωσσικό περιβάλλον (Kostoulas, 2019).
Αρχάκης, Α. (2020). Από τον εθνικό στο μετα-εθνικό λόγο: Μεταναστευτικές ταυτότητες και κριτική εκπαίδευση. Πατάκης.
Bateson, G. (1972/1999). Steps to an ecology of mind: Collected essays in anthropology, psychiatry, evolution, and epistemology. Chicago University Press.
García O. & Li Wei (2014). Translanguaging: language, bilingualism and education. PalgraveMacmillan.
Kostoulas, A. (2019). Challenging boundaries in language education. Springer.
Μότσιου Ε., Βασιλάκη, Ε., Γκανά, Ε. & Κωστούλας, Α. (Επιμ.). (2021). Ιδεολογίες, γλωσσική επικοινωνία και εκπαίδευση. Gutenberg.
Μοσχονάς, Α. Σ. (2005). Ιδεολογία και γλώσσα. Πατάκης.
Norton, B. (2013). Identity and language learning: Extending the conversation (2η εκδ.). Multilingual Matters.
Shohamy, E. (2006). Language policy: Hidden agendas and new approaches. Routledge.
Tudor, I. (2001). The dynamics of the language classroom. Cambridge University Press.
van Lier, L. (2004). The ecology and semiotics of language learning: A sociocultural perspective. Kluwer.
Οι εισηγήσεις
Στο συμπόσιο παρουσιάστηκαν οι παρακάτω μελέτες:
- Οπτικές μελλοντικών εκπαιδευτικών για τη γλωσσική διαχείριση των πολύγλωσσων μαθητών και μαθητριών (Ελένη Μότσιου)
- «Ασφαλή» περιβάλλοντα και γλωσσική εκμάθηση για γυναίκες με μεταναστευτικό υπόβαθρο (Ευανθία Καρακατσάνη και Ευαγγελία Πολυμενάκου)
- Διδακτικές πρακτικές στη γλωσσική εκπαίδευση προσφύγων: Οπτικές πεπειραμένων εκπαιδευτικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Παναγιώτα Ταξιάρχου)
- Οι διαδρομές των Αφγανών εφήβων προσφύγων/-ισσών στην τυπική γλωσσική εκπαίδευση (Σοφία Αβραμίδου και Σοφία Τσιώλη)
Οι περιλήψεις τους παρουσιάζονται παρακάτω:
Οπτικές μελλοντικών εκπαιδευτικών για τη γλωσσική διαχείριση των πολύγλωσσων μαθητών και μαθητριών με μεταναστευτικό υπόβαθρο
Ελένη Μότσιου
Επίσημα μονόγλωσσο αλλά πραγματικά πολυγλωσσικό στη σύστασή του, το ελληνικό σχολείο είναι μια από τις κοινότητες στις οποίες οι μαθητές/τριες από ποικίλα μεταναστευτικά πλαίσια εκτίθενται κυρίως στην ελληνική γλώσσα, η οποία αποτελεί πολλές φορές τη δεύτερη, τρίτη κ.ά. γλώσσα τους. Στο εσωτερικό της κοινότητας αυτής, το ιδεολογικό υπόβαθρο και οι πρακτικές των εκπαιδευτικών αλλά και των οικογενειών των πολύγλωσσων παιδιών καθορίζουν τόσο το μέλλον της πολύγλωσσης ανάπτυξής τους όσο και τη σχολική τους μάθηση και επιτυχία (Gkaintartzi et al., 2014∙ Γρίβα & Στάμου, 2014∙ Lanza, 2007∙ Moin et al., 2013∙ Σκούρτου, 2011∙ Τσοκαλίδου, 2005 κ.ά.). Στην παρούσα έρευνα, τελειόφοιτοι/ες φοιτητές/τριες παιδαγωγικού τμήματος διατυπώνουν γραπτά τις οπτικές τους από τη θέση των μελλοντικών εκπαιδευτικών απαντώντας σε ερωτήματα που τους τίθενται για: (α) τον ρόλο τους και (β) το ρόλο της οικογένειας στην ανάπτυξη και διατήρηση του πολυγλωσσικού προφίλ των μαθητών/τριων, αλλά και στη γενικότερη σχολική πορεία των παιδιών. Τα δεδομένα που προέκυψαν από τα παραχθέντα κείμενα αναλύθηκαν θεματικά ανά άξονα/ερώτημα, με στόχο τη δημιουργία κατηγοριών, μετά από την κωδικοποίηση των απαντήσεων. Καταγράφονται και αναλύονται οι θεωρητικές/αναστοχαστικές τοποθετήσεις των μελλοντικών εκπαιδευτικών μετά το πέρας της βασικής τους εκπαίδευσης και λίγο πριν μεταβούν στην εκπαιδευτική πράξη, έτσι ώστε να καταγραφούν οι Λόγοι [discourses] για τη διαχείριση των πολύγλωσσων μαθητών/τριών που εντοπίζονται στις στάσεις που εκφράζουν. Διερευνάται επίσης ο βαθμός στον οποίο συνομιλεί η θεωρητική κατάρτιση των μελλοντικών εκπαιδευτικών με τους πρακτικούς στόχους που θέτουν, αλλά και η σύνδεση/συνέπεια μεταξύ των κατευθύνσεων που θα ακολουθούσαν οι ίδιοι/ες και παράλληλα θα προσανατόλιζαν τους γονείς. Κρίσιμο σημείο στη συζήτηση των αποτελεσμάτων αποτελεί ο εντοπισμός των αξόνων που χρήζουν περαιτέρω διαπραγμάτευσης με τους/τις μελλοντικούς/ες εκπαιδευτικούς εντός του ακαδημαϊκού χώρου.
Gkaintartzi, A., Chatzidaki A., & Tsokalidou, R. (2014). Albanian parents and the Greek educational context: Who is willing to fight for the home language? International Journal of Multilingual Research, 8(4), 291–308. https://doi.org/10.1080/19313152.2014.953004
Γρίβα, E. & Στάμου, A. (2014). Eρευνώντας τη διγλωσσία στο σχολικό περιβάλλον: Οπτικές εκπαιδευτικών, μαθητών και μεταναστών γονέων. Κυριακίδης.
Lanza, E. (2007). Multilingualism and the family. Στο P. Auer & Li Wei (Επιμ.), Handbook of multilingualism and multilingual communication (σελ. 45–67). Mouton de Gruyter.
Σκούρτου, Ε. (2011). Η διγλωσσία στο σχολείο. Gutenberg.
Tsokalidou, R. (2005). Raising bilingual awareness in Greek primary schools. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 8(1), 1–14. https://doi.org/10.1080/jBEB.v8.i1.pg48
Moin, V., Scwartz, L., & Leikin, M. (2013). Immigrant parents’ lay theories of children’s preschool bilingual development and family language ideologies. International Multilingual Research Journal, 7(2), 99–118. https://doi.org/10.1080/19313152.2011.651397
«Ασφαλή» περιβάλλοντα και γλωσσική εκμάθηση για γυναίκες με μεταναστευτικό υπόβαθρο
Ευανθία Καρακατσάνη & Ευαγγελία (Εύα) Πολυμενάκου
Στην παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζεται μελέτη περίπτωσης που εξέτασε τις δυναμικές επικοινωνίας που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια διαδικτυακών μαθημάτων ελληνικών για ενήλικες με μεταναστευτικό υπόβαθρο, σε ένα μη-τυπικό εκπαιδευτικό πλαίσιο. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν τον Δεκέμβριο του 2021 μέσω παρατήρησης μαθημάτων και ημιδομημένων συνεντεύξεων με τις συμμετέχουσες μαθήτριες και την εκπαιδευτικό τους. Η παρουσίαση εστιάζει κυρίως στις πολιτισμικές ταυτότητες των μαθητριών και στο πώς αυτές σχετίζονται με την επικοινωνία κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Επίσης, εστιάζει στην πιθανή σχέση αυτής της επικοινωνίας με τη βελτίωση της γλωσσικής εκμάθησης. Από την έρευνα προέκυψε ότι οι μαθήτριες μοιράζονταν αρκετές πτυχές της πολιτισμικής τους ταυτότητας, οι οποίες πήγαζαν από τους ρόλους που είχαν ως γυναίκες. Αυτό το αίσθημα συλλογικότητας και αλληλοκατανόησης είχε ως αποτέλεσμα την ύπαρξη πλούσιας επικοινωνίας ανάμεσά τους και το να είναι σε θέση να ξεπερνούν προκλήσεις που προέκυπταν κατά τη διάρκεια της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Έτσι, η γλωσσική εκμάθηση προωθούνταν και οι μαθήτριες ένιωθαν ενθαρρυμένες και κινητοποιημένες για να συμμετέχουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι χρησιμοποιώντας την ελληνική γλώσσα στις καθημερινές τους συναναστροφές. Σε εκπαιδευτικό επίπεδο προκύπτει ότι η πολιτισμική ετερότητα των μαθητών και μαθητριών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από τους/τις εκπαιδευτικούς, οι οποίοι και πρέπει να έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση για να επιτυγχάνουν τον σχεδιασμό τόσο των διαδικτυακών, όσο και των διά ζώσης μαθημάτων. Τέλος, είναι χρήσιμο να γνωρίζουν ότι στα πλαίσια μιας διαπολιτισμικής τάξης οι γλωσσικές παρανοήσεις μπορούν να αποτελούν ευκαιρίες για μάθηση και πώς να τις αξιοποιούν για να αναβαθμίσουν τα προσφερόμενα μαθήματα.
Διδακτικές πρακτικές στη γλωσσική εκπαίδευση προσφύγων: Οπτικές πεπειραμένων εκπαιδευτικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
Παναγιώτα Ταξιάρχου
Η παρουσίαση αυτή μελετά τις οπτικές έμπειρων φιλολόγων, οι οποίοι διδάσκουν την ελληνική γλώσσα σε μαθητές και μαθήτριες με προσφυγικό και/ή μεταναστευτικό υπόβαθρο στις συμβατικές τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο αφηγηματικός σχεδιασμός χρησιμοποιήθηκε, σε συνδυασμό με το θεωρητικό πλαίσιο των Stelma και Kostoulas (2021), προκειμένου να αναδειχθούν οι προκλήσεις, όπως τις βιώνουν οι εκπαιδευτικοί, οι παράγοντες που διαμορφώνουν τη διδακτική τους πράξη, οι συγκεκριμένες πρακτικές τους, καθώς επίσης και οι προσδοκίες τους για το μέλλον. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι διδακτικές πρακτικές τείνουν να είναι περισσότερο παραδοσιακές, κάτι το οποίο μπορεί να αποδοθεί στην κανονιστική πίεση που ασκείται στους εκπαιδευτικούς από το αναλυτικό πρόγραμμα, το εξετασιοκεντρικό ήθος της ελληνικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και προσδοκίες που σχετίζονται με τον ρόλο τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι κάποια παραδείγματα πιο στοχευμένων και δημιουργικών δραστηριοτήτων έλαβαν χώρα από τους εκπαιδευτικούς έξω από το πλαίσιο της συμβατικής τάξης (π.χ. κατά τη διάρκεια κενών τους ή μετά το πέρας των μαθημάτων). Συνολικά, τα ευρήματα μπορεί να αξιοποιηθούν για βελτίωση των μελλοντικών εκπαιδευτικών πρακτικών, καθώς φανερώνουν ότι οι κανονιστικές και αυτοματοποιημένες δραστηριότητες οδηγούν σε μεταδοτική διδασκαλία και μάθηση, ενώ από την άλλη πλευρά οι στοχευμένες σε μετασχηματιστική.
Stelma, J. & Kostoulas, A. (2021). The intentional dynamics of TESOL. De Gruyter.
Οι διαδρομές των Αφγανών εφήβων προσφύγων/-ισσών στην τυπική γλωσσική εκπαίδευση
Σοφία Αβραμίδου & Σοφία Τσιώλη
Λίγα είναι γνωστά για τις προηγούμενες εμπειρίες των Αφγανών εφήβων προσφύγων/-ισσών στην τυπική γλωσσική εκπαίδευση. Επιπρόσθετα, η συζήτηση για τη μη αξιοποίηση αυτoύ του εκπαιδευτικού και γλωσσικού κεφαλαίου γίνεται όλο και πιο έντονη (Androulakis et al., 2020). Αυτό το κενό εμποδίζει την αποτελεσματική κάλυψη των μαθησιακών τους αναγκών, με αποτέλεσμα ακόμη και την εγκατάλειψη του σχολείου. Η παρούσα έρευνα στοχεύει στην ανάδειξη και ανάκτηση των φωνών (Seehawer, 2018) έξι Αφγανών εφήβων προσφύγων/-ισσας στη Θεσσαλονίκη. Συγκεκριμένα, υιοθετώντας μια ποιοτική αφηγηματική έρευνα (Riessman, 2008∙ Τσιώλης, 2014) επιδιώκουμε να κατασκευάσουμε μια πολυμεσική αφήγηση των βιωμένων εμπειριών τους στην τυπική γλωσσική εκπαίδευση στη χώρα καταγωγής τους και/ή σε ενδιάμεσες χώρες-σταθμούς, αλλά και τις τωρινές τους εμπειρίες στην Ελλάδα, καθώς και τις απόψεις τους για τις πιθανές συνδέσεις μεταξύ τους. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω ατομικών βιογραφικών αφηγηματικών συνεντεύξεων και φωτογραφιών, ενώ αναλύθηκαν μέσω βιογραφικής αφηγηματικής και οπτικής ανάλυσης αντίστοιχα (Riessman, 2008∙ Τσιώλης, 2014). Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι έφηβοι βλέπουν τις εμπειρίες τους ως αποσυνδεδεμένες. Η διακεκομμένη εκπαίδευση και η παιδική εργασία επιδρούν πάνω στις προηγούμενες εμπειρίες τους στην τυπική γλωσσική εκπαίδευση στο Αφγανιστάν και στο Ιράν, ενώ οι σχετικές τους εμπειρίες στο παρελθόν περιλαμβάνουν κυρίως μαθήματα σε μη-δυτικές γλώσσες και εμπεριέχουν βασικές δεξιότητες γραμματισμού. Τα γλωσσικά «εμπόδια» είναι κατά βάση παρόντα στην Ελλάδα, ενώ το γλωσσικό τους κεφάλαιο είναι κυρίως αόρατο. Η παρούσα έρευνα μπορεί να ανοίξει τη συζήτηση σχετικά με τις εμπειρίες των Αφγανών εφήβων προσφύγων/-ισσών, και πώς αυτές μπορούν να αξιοποιηθούν υπό το πρίσμα πιο συμπεριληπτικών γλωσσικών εκπαιδευτικών πολιτικών.
Androulakis, G. S., Gkaintartzi, A., Kitsiou, R., Liveranou, Z., & Markou, E. (2020). Interviewing as understanding: Principles and modalities for transforming a qualitative research instrument into a stage of the integration process for immigrants. Στο E. Skourtou, V. Kourtis-Kazoullis, T. Aravossitas, & P. P. Trifonas (Επιμ.), Language diversity in Greece (σελ. 39–48). Springer.
Riessman, C. K. (2008). Narrative methods for the human sciences. SAGE.
Seehawer, M. K. (2018). Decolonising research in a Sub-Saharan African context: Exploring Ubuntu as a foundation for research methodology, ethics, and agenda. International Journal of Social Research Methodology, 21(4), 453–466. https://doi.org/ 10.1080/13645579.2018.1432404
Τσιώλης, Γ. (2014). Μέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης στην ποιοτική κοινωνική έρευνα. Κριτική.