Γλωσσολογία και Ελληνική Γλώσσα
Είδος μαθήματος
Υποχρεωτικό, στο ΠΠΣ του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Μονάδες
6 ECTS
Το μάθημα αυτό αποτελεί μια εισαγωγή στις βασικές έννοιες της γλωσσολογίας. Μέσα από τη συμμετοχή τους στο μάθημα, οι φοιτήτριες και φοιτητές θα εξοικειωθούν με την επιστημονική μελέτη της γλώσσας, αντιδιαστέλλοντας την με παραδοσιακές και προεπιστημονικές ερμηνείες. Κάποια από τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν είναι:
- Τι σημαίνει ότι η γλώσσα είναι σύστημα;
- Ποια είναι η σχέση της ιστορικής διαδρομής της γλώσσας με τη συγχρονική της μορφή;
- Πώς μπορούμε να μελετήσουμε τη γλώσσα στην προφορική της μορφή;
- Πώς σχηματίζονται οι λέξεις;
- Πώς συναρθρώνονται μεγαλύτερα εκφωνήματα, όπως οι φράσεις και προτάσεις;
Για να απαντήσουμε τα παραπάνω, και παρόμοια, ερωτήματα, θα χρησιμοποιηθούν διαλέξεις, δομημένες ομαδικές συζητήσεις, πρακτικές δραστηριότητες και στοχευμένη επισκόπηση της βιβλιογραφίας.
Εισαγωγικές Έννοιες
Στην ενότητα αυτή συζητάμε τα παρακάτω θέματα:
- τι είναι γλώσσα και σε τι διαφέρει από άλλα συστήματα επικοινωνίας;
- τι είναι η γλωσσολογία;
- τι είναι το γλωσσικό σημείο;
- σε τι διαφέρει η γλωσσική περιγραφή από τη γλωσσική ρύθμιση;
- τι σημαίνει πως η γλωσσολογία είναι ερμηνευτική επιστήμη;
Διάλεξη 1α Τι κάνει η γλωσσολογία
Διάλεξη 1δ Ιστορία της Γλωσσολογίας
Συγχρονικές και διαχρονικές οπτικές
Στην ενότητα αυτή εξετάζουμε τη βασική διάκριση που κάνει η γλωσσολογία μεταξύ συγχρονικής και διαχρονικής περιγραφής. Παρουσιάζονται επίσης στοιχεία διαχρονικής περιγραφής, και γίνονται συνδέσεις με την γλωσσική διδασκαλία. Κάποια ερωτήματα που εξετάζουμε είναι:
- Ποια είναι η διαφορά μιας διαχρονικής από μια συγχρονική οπτική στη γλώσσα;
- Με ποιους τρόπους αλλάζει διαχρονικά η γλώσσα;
- Η γλωσσική αλλαγή είναι εξέλιξη, φθορά ή κάτι άλλο;
- Πώς τοποθετείται το εκπαιδευτικό σύστημα απέναντι στη γλωσσική αλλαγή;
Στοιχεία Φωνητικής και Φωνολογίας
Στην ενότητα αυτή μελετάμε τους ήχους της γλώσσας και το φωνολογικό σύστημα το οποίο συναποτελούν. Κάποια από τα ζητήματα που εξετάζουμε είναι:
- Ποια είναι η σχέση φθόγγων και της ορθογραφικής τους αποτύπωσης;
- Πόσοι διαφορετικοί ήχοι υπάρχουν στην ελληνική γλώσσα; Είναι όλες οι διαφορές μεταξύ τους σημαντικές;
- Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ φωνητικής και φωνολογίας;
- Ακόμη, μέσα από πρακτικές δραστηριότητες και ασκήσεις, οι συμμετέχοντες / συμμετέχουσες εξοικειώνονται με το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο και ασκούνται στη φωνητική / φωνολογική μεταγραφή λέξεων της Κοινής ΝεοΕλληνικής.
Στοιχεία Μορφολογίας
Στην ενότητα αυτή εστιάζουμε στα μορφήματα της γλώσσας, τις μονάδες δηλαδή εκείνες που συνδυάζουν μορφή και σημασία. Μέσα από τη μελέτη των μορφημάτων και των μεταξύ τους σχέσεων, απαντάμε σε ερωτήματα όπως τα παρακάτω:
- Τι είναι το μόρφημα, και ποια είδη μορφημάτων διακρίνουμε;
- Με ποιους τρόπους συνδυάζονται τα μορφήματα για να σχηματίσουν λέξεις;
- Ποιες κατηγορίες γλωσσών μπορούμε να διακρίνουμε, ανάλογα με τη μορφολογία τους;
- Σε ποιά κατηγορία εντάσσονται τα ελληνικά, και με ποιους τρόπους αλλάζει αυτό;
Επίσης, μέσα από πρακτικές δραστηριότητες, οι φοιτητές / φοιτήτριες θα μάθουν να αναγνωρίσουν τα μορφήματα στα οποία αναλύεται κάθε λέξη, και να τα κατατάσσουν σε διάφορες κατηγορίες.
Στοιχεία Σύνταξης
Η ενότητα αυτή ασχολείται με τη σύνταξη, τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο οι μικρότερες γλωσσικές μονάδες συνδυάζονται σε προτάσεις. Στην ενότητα αυτή θα μάθουμε:
- Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ ορθά σχηματισμένων και αντιγραμματικών προτάσεων
- Τι κανόνες εφαρμόζονται για να συνδυαστούν λέξεις και φράσεις (Κανόνες Φραστικής Δομής)
- Πώς αναλύεται η εσωτερική δομή των προτάσεων
- Τι σχέση έχει η εσωτερική δομή των προτάσεων με τον τρόπο που αυτές τελικά εκφέρονται
Ακόμη, μέσα από πρακτικές δραστηριότητες, θα μάθουμε πώς να αναλύουμε προτάσεις στα άμεσα τους συστατικά, και πώς να αποτυπώνουμε σε διαγράμματα (δενδρογράμματα) την εσωτερική τους δομή.