Γειά σας! Είμαι ο Αχιλλέας Κωστούλας, και στο παρακάτω ηχητικό κείμενο (διάρκειας 18 λεπτών) μιλάω για τον τρόπο που η γλωσσολογία καταφέρνει να αγκαλιάσει ένα φαινόμενο τόσο ευρύ όσο η γλώσσα, παρουσιάζοντας τις διάφορες εξειδικεύσεις της γλωσσολογίας.
Επεισόδια κύκλου “Τι είναι η γλωσσολογία”
- Ιστορία της γλωσσολογίας
- Τι κάνουν οι γλωσσολόγοι
- Είναι όλοι οι γλωσσολόγοι ίδιοι; (αυτό το επεισόδιο)
- Περιγραφή, ρύθμιση και ερμηνεία
Στην αναζήτηση αυτή, θα δούμε τις διαφορές μεταξύ εξειδικευμένων επιπέδων αναλύσης, όπως η φωνολογία, η μορφολογία και η σύνταξη. Θα δούμε ακόμη τους περιορισμούς που θέτει η κατάτμηση της γλώσσας στη μελέτη της. Επίσης θα μιλήσουμε ακόμη για ορισμένες γλωσσολογικές οπτικές που βλέπουν τη γλώσσα συνολικά. Προκειται για οπτικές που μελετούν τη γλώσσα εστιάζοντας στη χρήση της, και συχνά ερανιζόμενες και από άλλες συγγενείς επιστήμες.
Μελετώντας τη γλώσσα ως σύστημα
Ένας τρόπος να μελετηθεί η γλώσσα είναι να τη θεωρήσουμε ως ένα αφηρημένο σύστημα, και στη συνέχεια να τεμαχίσουμε το σύστημα αυτό σε επιμέρους στοιχεία τα οποία μελετούμε ξεχωριστά. Ξεκινώντας από τα μικρότερα σε έκταση στοιχεία, η γλώσσα μπορεί να μελετηθεί στα εξής επίπεδα ανάλυσης:
- Φωνητική και Φωνολογία: Πρόκειται για τη μελέτη των διακριτών ήχων με τους οποίους δομείται η γλώσσα, είτε ως πραγματικά ακουστικά φαινόμενα (φωνητική) είτε ως νοητικές κατηγορίες (φωνολογία).
- Μορφολογία: Αφορά τη μελέτη των διάφορων τεμαχίων της γλώσσας που έχουν συγκεκριμένη, σταθερή μορφή και σημασία (μορφημάτων). Αντιστοιχεί, μερικώς, με την παραδοσιακή γραμματική.
- Σημασιολογία: Είναι ο κλάδος της γλωσσολογίας που μελετά τις λέξεις και τη σημασία τους.
- Σύνταξη: Εξετάζει τους κανόνες με τους οποίους συνδέονται μεταξύ τους οι λέξεις για να σχηματίσουν προτάσεις, και προσπαθεί να διατυπώσει υποθέσεις σχετικά με την “βαθιά” (νοητική) δομή των προτάσεων.
- Ανάλυση λόγου: πρόκειται για τη μελέτη ολόκληρων κειμένων, με σκοπό να γίνει κατανοητή η οργάνωσή τους.
Μελετώντας τη γλώσσα ως κοινωνική πράξη
Ένας διαφορετικός τρόπος δούμε τη γλώσσα είναι ως επικοινωνία που πραγματώνεται σε συγκεκριμένες περιστάσεις χρήσεις. Στην περίπτωση αυτή, η ανάλυση αναδυκνεύει τους χρήστες της γλώσσας, το επικοινωνιακό πλαίσιο (ποιος μιλάει σε ποιον και γιατί), θέματα ταυτότητας και ιδεολογίας και άλλα. Κάποιες από τις εξειδικεύσεις της γλωσσολογίας που υιοθετούν την οπτική αυτή είναι οι ακόλουθες:
- Πραγματολογία: Εξετάζει τη γλώσσα ως πραγματική επικοινωνία, εστιάζοντας στις πράξεις που επιτελούνται γλωσσικά.
- Ψυχογλωσσολογία: Μελετά τη σταδιακή ανάπτυξη της γλώσσας, με έμφαση στην κατάκτησή της κατά τη νηπιακή και πρώμη παιδική ηλικία.
- Κοινωνιογλωσσολογία: Είναι ο κλάδος της γλωσσολογίας που ασχολείται με τις διαφοροποιήσεις της γλώσας (γλωσσικές ποικιλίες) σε συνάρτηση με τις κοινωνικές ομάδες ή τις γεωγραφικές περιοχές στις οποίες εμφανίζονται.
- Κριτική Ανάλυση Λόγου: Προκειται για τη μελέτη κειμένων που θέτει ως στόχο της να αναδείξει τη σχέση τους με το ιδεολογικό πλαίσιο στο οποίο αυτά παράγονται.
- Διδακτική της Γλώσσας: Αποτελει μια εφαρμοσμένη πτυχή της επιστήμης, που συνθέτει στοιχεία γλωσσολογίας, εκπαιδευτικής ψυχολογίας και παιδαγωγικής για να διατυπώσει διδακτικές προτάσεις.
Συνοψίζοντας
Όσο σύνθετο είναι το φαινόμενο “γλώσσα”, άλλο τόσο σύνθετη είναι και η μελέτη της — δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Ωστόσο, η κατάτμηση αυτή της γλωσσολογίας σε πολλές διακριτές εξειδικεύσεις ενέχει και κινδύνους. Αυτό συμβαίνει αν η μελέτη της γλώσσας σε κατακερματίζει τη γνώση και αν καταστρέφει τις ερμηνευτικές συνδέσεις μεταξύ των διαφορετικών πτυχών της γλωσσικής επικοινωνίας. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο οι εξειδεικεύσεις αυτές να λειτουργούν συμπληρωματικά η μία προς την άλλη.
Ο κατακερματισμός της Γλωσσολογίας μπορεί να καταστρέψει τις ερμηνευτικές συνδέσεις μεταξύ διαφορετικών πτυχών της γλώσσας.
Tweet
Περισσότερες λεπτομέρειες και παραδείγματα θα ακούσετε στο podcast. Θα χαρώ πολύ να διαβάσω και τις δικές σας σκέψεις, απορίες, ή παρατηρήσεις σχετικά με το θέμα αυτό. Μπορείτε, αν θέλετε να αφήσετε κάποιο μήνυμα στο κάτω μέρος αυτής της σελίδας.
Καλή ακρόαση!
Το podcast και συνοδευτικές διαφάνειες
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Παυλίδου, Θ. Σ. (2009). Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών – Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
Αχιλλέας Κωστούλας
Έχοντας περάσει, για σπουδές και εργασία, από τα Πανεπιστήμια του Μάντσεστερ (Ηνωμένο Βασίλειο) και Γκρατς (Αυστρία), διδάσκω γλωσσολογία και διδακτική της γλώσσας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Έχω δημοσιεύσει, μόνος και με συνεργάτ.ιδ.ες, βιβλία για τη γλώσσα και τη διδακτική της, όπως The Intentional Dynamics of TESOL (2021, De Gruyter), Ιδεολογίες, Γλωσσική Επικοινωνία και Εκπαίδευση (2021, Gutenberg) και Challenging Boundaries in Language Education (2019, Springer), καθώς και άρθρα σε διεθνή έγκριτα περιοδικά.
Το podcast
Στο επεισόδιο αυτό ακούγονται αποσπάσματα από τις πανεπιστημιακές μου διαλέξεις κατά την πανδημία (2020-2021), καθώς και στοιχεία που ηχογραφήθηκαν το καλοκαίρι του 2022. Οι διαφάνειες προέρχονται από το μάθημα “Γλωσσολογία και ελληνική γλώσσα” που δίδαξα κατά το εαρινό εξάμηνο του 2022. Τα περιεχόμενα του podcast και το συνοδευτικό υλικό απηχούν την επιστημονική μου κρίση και δεν εκφράζουν θέσεις του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Οι φωτογραφίες “τίτλου” είναι από το Adobe Stock και χρησιμοποιούνται κατόπιν άδειας. Το κομμάτια στο ηχητικό “χαλί” είναι ελεύθερα δικαιωμάτων.
Leave a Reply